ქართველი რეჟისორის აღიარება უცხოეთში და ქართულ-ლიეტუვური პარალელები
„ვცდილობ, ვაკეთო საქმე, რომელიც მიყვარს“- გვითხრა რეჟისორმა ბადრი წერედიანმა. მისივე აზრი რომ განვავრცოთ, შეიძლება ითქვას, საქმეს, რომელიც უყვარს, ახლა უკვე უცხოეთში და საკმაოდ კარგადაც აკეთებს.
თეატრალური უნივერსიტეტის დამთავრების, თემურ ჩხეიძის სახელოსნოში დიდი რეჟისორის მასტერკლასების მერე, საქართველოს არა ერთი თეატრის სცენაზე წარმატებით დადგა სპექტაკლები. 2013 წლიდან რამდენიმე წლის მანძილზე ზუგდიდის შალვა დადიანის სახელობის სახელმწიფო დრამატული თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელიც იყო.
ამჟამად, უკვე მეოთხე წელია, რაც სამუშაო კონტრაქტით ლიეტუვაში, ქალაქ ტელშაის დრამატულ თეატრში მოღვაწეობს. რაციონალური ბუნების მქონე ბალტიისპირელებმა მისი ნიჭი და პროფესიონალიზმი მალევე აღიარეს და ორწლიანი ურთიერთობის შემდეგ სამუშაო კონტრაქტი შესთავაზეს, რაც იმ ქვეყნის სინამდვილეში ჩვეულებრივი ამბავი არ არის. თუმცა ქართველი რეჟისორი ამას არ სჯერდება და მაყურებელს თეატრალურ ექსპერიმენტებსა და საინტერესო ინოვაციებს მუდმივად სთავაზობს.
– ბატონო ბადრი, თავიდანვე გკითხავთ: როგორ გრძნობს თავს ქართველი რეჟისორი ლიეტუვის სინამდვილეში?
– პირველი მიწვევა და ასე ვთქვათ „ლიეტუვური პრემიერა” ჯერ კიდევ 2017 წელს, თეატრ „მენასში” მქონდა. სიმართლე გითხრათ, მაშინ საქართველოდან (თუნდაც დროებით) წასვლაზე არ ვფიქრობდი და ვერც იმას წარმოვიდგენდი, რომ ლიეტუვაში, პრემიერიდან ორი წლის თავზე სამუშაო კონტრაქტსაც შემომთავაზებდნენ. როგორ ვგრძნობ თავს? – ამ ხნის მანძილზე ბევრი რამ გადავაფასე და იმაზე გაცილებით მშვიდი და გაწონასწორებული გავხდი ვიდრე მანამდე ვიყავი. ეს ალბათ სხვადასხვა გარემოებებმა და ასაკმა ერთად მოიტანა. რაც მთავარია, ვცდილობ, ვაკეთო საქმე, რომელიც მიყვარს…
– არა მგონია, ქართული პუბლიკისგან ასე განსხვავებულ, გაწონასწორებულ ბალტიისპირელ მაყურებელში ემოციის გამოწვევა და მათი აპლოდისმენტების დამსახურება ადვილი ყოფილიყო, რის ხარჯზე, როგორ მოახერხეთ ეს?
– სხვათა შორის, მინდა გითხრათ, რომ აქაც საკმაოდ ემოციური მაყურებელია და მერწმუნეთ, ხშირად საკმარისზე მეტადაც. უბრალოდ, ემოციის გამოხატვის ფორმებია განსხვავებული და ეს ბუნებრივიცაა. ერთი რამ შემიძლია გითხრათ, სპექტაკლის დადგმის დროს არ ვფიქრობ კონკრეტულ მაყურებელს როგორ მოვაწონო თავი, იმის გამოხატვას ვცდილობ, რაც შინაგანად დამიგროვდა, რაზედაც ვოცნებობ ან მაწუხებს. სპექტაკლს ისე ვდგამ, როგორც ვხედავ, როგორც ინტუიცია მკარნახობს და როგორც შემიძლია.
– ყველაფერ ამას რეჟისორი მსახიობების დახმარებით აკეთებს, მათთან როგორი ურთიერთობა გაქვთ?
– მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, რომ რეჟისორი მაყურებელთან მსახიობების მეშვეობით ურთიერთობს და მათთან საერთო ენის გამონახვა აუცილებლად უნდა მოახერხოს. თუკი ლიეტუველმა მსახიობმა გაითავისა ის, რისი გადმოცემაც გინდა, მაშინ ის შენს გვერდითაა, შენს სათქმელს გამოხატავს და ეს მაყურებელსაც გადაეცემა. თუმცა, რა თქმა უნდა, არის თემები, რომლებიც ლიეტუველი მაყურებლისთვის ნაკლებად აქტუალურია. მათ ცხოვრებას და ურთიერთობებს უკვე არაერთი წელია ვაკვირდები. მათი უამრავი სხვა სპექტაკლი მაქვს ამ ხნის განმავლობაში ნანახი და ვცდილობ, ვიგრძნო როდის რა აწუხებთ, რაზე ოცნებობენ, რა სტკივათ და რისი სურვილი აქვთ. ვცდილობ მათთან საერთო ენა გამოვნახო, დანარჩენი ჩვენი პროფესიის ნაწილია და უნივერსალურია.
– რომელი იყო თქვენი პირველი წარმატებული სპექტაკლი ლიეტუვაში?
– რეპეტიციების დაწყებამდე ორი კვირა ვესწრებოდი ამავე თეატრში მიმდინარე თეატრალურ ფესტივალს და ლიეტუვური თეატრის არაერთი ახალი სპექტაკლი ვნახე. ვაკვირდებოდი მაყურებლის რეაქციას, თეატრის შიდა ცხოვრებას და ამან შემდგომი სამუშაო ძალიან გამიადვილა. ალბათ გამიმართლა, რომ ჩემი პირველივე სპექტაკლი – მაკკივერის „37 ბარათი” დღემდე მენასის თეატრის რეპერტუარშია.
– რით განსხვავდებიან ლიტველი და ქართველი მსახიობები?
– მსოფლიოში ყველა მსახიობს საერთო პროფესიული და ადამიანური თვისებები აქვს. ქართველ მსახიობს გააჩნია: ქარიზმა, ინტუიცია, სილაღე, სითამამე, ბუნებრივი არტისტიზმი და თავდაჯერებულობა, ეს უკანასკნელი ხშირად საჭიროზე მეტიც. თუმცა არსებითი განსხვავება ალბათ ის არის, რომ ლიეტუვაში დროს დიდი ფასი აქვს და აქაურ მსახიობებს პუნქტუალურობა და პასუხისმგებლობა სისხლში აქვს გამჯდარი. თეატრში მოდიან კონკრეტული სამუშაოს გამო და დანარჩენებისგანაც იმავეს მოითხოვენ. მუშაობენ გატაცებით, ზოგადად, შრომისმოყვარეები არიან. თუმცა მათი პირადი სივრცე ხელშეუხებელია, ამიტომ ყველაფრის წინასწარ დაგეგმვა უყვართ. საბოლოო ჯამში, მათი ეს თვისებები საქმეს მიადვილებს.
– სცენაზე იმპროვიზაცია თუ უყვართ?
– იმპროვიზაციას იწყებენ მხოლოდ მას მერე, როცა ზუსტად ააგებენ მოქმედებების ლოგიკურ ჯაჭვს და ბოლომდე მიახვედრებ კონკრეტული სცენის დროს რას და რატომ უნდა სჩადიოდეს – თვალდახუჭული არ მოგენდობა. უნდა დაიჯეროს, ისე არაფერს გააკეთებს. რეჟისორის საქმეში არ ჩაერევა. არა მგონია, ამით დიდად განსხვავებული რამ ვთქვი, თუმცა გამონაკლისი ყველგანაა. ამ ყველაფრის მიუხედავად, არ არსებობს უნივერსალური ფორმულა, ყველა შემთხვევა ინდივიდუალურია. კიდევ, ერთს დავამატებ, ლიეტუვაში ასზე მეტი სახალხო თეატრია და ალბათ ეს ბევრის მთქმელი ფაქტია. ბევრი დამეთანხმება, რომ აქ თეატრალური ხელოვნების ნიჭით დაჯილდოებული ხალხია, რომელსაც საკუთარი თეატრალური ტრადიცია და ხელწერა გააჩნია.
– სადაც მუშაობთ, ის თეატრი დასის შემადგენლობას მუდმივად აახლებს, მოწვეული მსახიობებიდან ვინ დაგამახსოვრათ თავი?
– დიახ, ეს თეატრი ყოველწლიურად ზრდის საშტატო ერთეულს პროფესიონალი მსახიობებისათვის და ასევე მუდმივად იწვევს მათ სხვადასხვა პროფესიული თეატრებიდან. მაგალითისთვის, ბოლო სპექტაკლში, ვილნიუსის ნაციონალური თეატრის მსახიობთან-არუნას ვეჟბუტთან ვიმუშავე. ასევე, ლორეტა სუნგაილიენესთან, რომელიც ლიეტუვაში ცნობილი მსახიობი, ტელეწამყვანი და ფოლკლორისტია, მათთან ერთად თეატრალური დადგმა განვახორციელეთ ღია სიცრცეში, ისტორიული ლიეტუვის მუზეუმში, სადაც საუკუნე ნახევრის წინანდელი შენობებია შემონახული უცვლელი სახით, ასევე ლიეტუვაში ცნობილი პედაგოგის, გედრიუს მასალსკის არაერთ კურსდამთავრებულთანაც მომიწია მუშაობა. ახლაც კასტინგი გვაქვს გამოცხადებული და ერიკ ემანუელ შმიტის რომანის ინსცენირებულ ვერსიაზე – “ოსკარი და ვარდისფერი ქალბატონი” მუშაობას ვიწყებთ.
– დროთა განმავლობაში თუ გაგიჩნდათ სურვილი რომელიმე ქართული თემა, ან თუნდაც, ქართველი პერსონაჟი გაჩენილიყო თქვენს ლიეტუვურ სპექტაკლში?
– აქ უკვე დავდგი ნინო ბასილიას “ლიფტიორი”. ეს პიესა წაკითხული არ მქონდა, როცა ჩემმა ლიეტუველმა მეგობარმა შემომთავაზა, რომ უცხო ენაზე ნათარგმნი ეს ნაწარმოები წამეკითხა. ამის შემდეგ ის ვაჩვენე იმ დროს ჩემთვის სრულიად უცნობ მსახიობს, რომელსაც ძალიან მოეწონა და დამთანხმდა მასზე ემუშავა. ეს პიესა 90-იან წლებში წარმატებით დაიდგა “სარდაფის თეატრში” და მერე, თუ არ ვცდები, საქართველოში აღარ დადგმულა, შემდეგ კი, უეცრად, თანამედროვე ლიეტუვაში “ამოყო თავი” და აბსოლუტურად სხვა ჟღერადობა შეიძინა. ზემოთ უცხო აუდიტორიასთან ურთიერთობის თემას შევეხეთ. შემიძლია ვთქვა, რომ იმ ქართულ პიესაზე მუშაობა ჩემს, ლიეტუველ მსახიობებსა და მაყურებელს შორის გადებული კიდევ ერთი ხიდი აღმოჩნდა. ახლაც ვფიქრობ ქართულ მასალაზე, ეს ქალაქი ულამაზესი ტბასთან არის გაშენებული და მის სანაპიროზე პატარა ამფითეატრია, “მედეა” მინდა დავდგა, მაგრამ, ჯერ სხვა გეგმებია და ამ თემაზე კონკრეტული საუბარი ალბათ ნაადრევია.
– ახლახან ლიეტუვის თეატრალურმა დასმა თქვენს მიერ დადგმული სპექტაკლი მესტიაში წარმოადგინა, როგორ ჩაიარა მან?
– დავიწყებ იმით, რომ სპექტაკლის არც ერთი მონაწილე სვანეთში მანამდე არ იყო ნამყოფი და ვფიქრობ, ამ კუთხემ თითოეულ მათგანზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა. რაც შეეხება, სპექტაკლს, ეს არის ფრანგი დრამატურგის, მიშელ ფორეს პიესა “ეშმაკისეული შეთავაზება”. პიესა არის ადამიანზე, რომელიც ძალაუფლებაზე ფიქრმა ჭკუიდან შეშალა. ადგილობრივი მაყურებლის სახელით ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ სურვილის შემთხვევაში, თეატრის ოფიციალურ გვერდზე ნებისმიერს შეუძლია ამის თაობაზე ინფორმაცია იხილოს. დანამდვილებით იმის თქმა შემიძლია, რომ სვანეთში მათ ზღაპრული ხუთი დღე ჰქონდათ. მახსოვს, ერთ-ერთმა ლიეტუველმა მსახიობმა უკანა გზაზე მითხრა: იქ ძალიან საშიშიაო, როცა ამის მიზეზი ვკითხე, მიპასუხა: იქაური სილამაზის ცქერაში შეიძლება მთელი ცხოვრება გაგეპაროს და სამშობლოში ვეღარ დაბრუნდეო. დღემდე დამყვება ეს ფრაზა. ბედნიერებაა, როდესაც ასეთ სიტყვებს შენს სამშობლოზე უცხოელისგან ისმენ. ჩემთვის კი, ამავე დროს, სევდიანი აღსაქმელიცაა.
– მკითხველისთვის ალბათ ცნობილია, რომ თქვენ ასევე ნიდერლანდებში არსებული ქართული სამოყვარულო თეატრ “ათინათის” დამდგმელი რეჟისორიც ხართ…
– დიახ, ამ თეატრის რეჟისორი, აწ გარდაცვლილი ქართველი ემიგრანტის, თინა ახვლედიანის მიერ თეატრის დაარსების პირველივე დღიდან ვარ. მას შემდეგ, რაც მისი დაწყებული საქმე ქალბატონი თინას ქალიშვილებმა გააგრძელეს, თეატრი ძალიან გაფართოვდა და უამრავი აქტიური ქართველი ემიგრანტი შემოიკრიბა გარშემო. ამ თეატრის სახით ნიდერლანდების სამეფოში თითქოს პატარა საქართველო გაჩნდა და ძალიან მიხარია, რომ იმ ქვეყანაში ქართული სულისა და ერთობის თანამონაწილე ვარ.
– ვიცი, რომ ლუიჯი პირანდელო თქვენი საყვარელი მწერალია და დადგმულიც გაქვთ მისი პიესა „ავტორის მაძიებელი ექვსი პერსონაჟი“, მას გმირზე აქვს საგულისხმო მოსაზრება გამოთქმული. თქვენი აზრით, ვის შეიძლება ჩვენი დროის გმირი ვუწოდოთ?
– თქვენ ალბათ მხედველობაში გაქვთ პირანდელოს შემდეგი გამონათქვამი: „იყო გმირი უფრო ადვილია, ვიდრე წესიერი ადამიანი; გმირი ხომ ცხოვრებაში შეიძლება მხოლოდ ერთხელ იყო, წესიერი ადამიანი კი – ყოველდღეო.” ძალიან მართალი ნათქვამია, მას რთულ პერიოდში მოუწია ცხოვრება, გარკვეულ ეტაპზე ის იტალიურ ფაშიზმს ზომიერად უჭერდა მხარს, მაგრამ როდესაც დაინახა, რომ მისი რჩეული პოლიტიკური პარტია, ყველა ადამიანურ ზღვარს გასცდა, ფაშისტური პარტიის მანდატი საჯაროდ დაწვა და დაგმო ყველაფერი, რაც მის სინდისსა და ადამიანურ ბუნებას ეწინააღმდეგებოდა. კარგად იცოდა, რომ ამ საქციელით ცხოვრებას ძალიან გაირთულებდა, მაგრამ მაინც ასე მოიქცა. ეს პატიოსნებაა თუ გმირობა? ამ შემთხვევაში ალბათ ორივე ერთად, მაგრამ ადამიანს გმირად ხშირად კონკრეტულ მოვლენათა ურთიერთდამთხვევა ხდის, ეს კი პატიოსნებას, როგორც აუცილებელ წინაპირობას, არ ითვალისწინებს. ძნელია იცხოვრო პატიოსნად და არ გაურიგდე საკუთარ სინდისს – ალბათ ამას გულისხმობდა პირანდელო.
– თურმე ყველგან, სადაც წახვალთ, ქართულ პარალელებს ეძებთ…
– დიახ, საინტერესო ასოციაციებია, ვილნიუსი ჰგავს თბილისს, კაუნასი – ქუთაისს, კლაიპედა, პალანგა და ლიეტუვის ეს მხარე თავისი ტბებითა და ზღვით ფოთს, ბათუმს და ცოტათი აფხაზეთს. ზოგადად, ალბათ ზღვისპირეთის ყველა ქალაქი და ადგილი რაღაცით ჰგავს ერთმანეთს. ცოტათი თავს ვიტყუებ, არ მინდა ვინმემ არასწორად გამიგოს, აფხაზეთს ვერაფერი ჩაანაცვლებს, მაგრამ ჩემში ეს კუთხე რაღაცით მშობლიურ ასოციაციებს იწვევს..
– თქვენს ცხოვრებას რა ჟანრის „სპექტაკლს“ შეადარებდით?
– ვიტყოდი, რომ ის უფრო ტრაგიკომიკურია… საერთოდ მიმაჩნია, ცხოვრება ტრაგიკომიკურია და ხშირად ის ჩვენი ქვეყნისა და ერის ბედსაც ასახავს ხოლმე. თეატრის სიმბოლოც თავისი არსით ტრაგიკომიკურია და ადამიანის ცხოვრებაც ასეთია…
მაკა მალხაზიშვილი
კომენტარები
