„მუსიკამ მართლაც დაკარგა ძალზედ ბევრი, რადგან მერაბმა მისთვის ბოლომდე ვერ მოიცალა – მერაბმა მოიცალა მხოლოდ საქართველოსათვის. ჩვენი ზნეობის გადასარჩენად მოიცალა.
რა იქნებოდა საქართველო უმერაბოდ?
აუცილებლად მოიგონებდა ასეთს. თუ შეძლებდა ასეთი სრულყოფილების შეთხზვას… ამბავი მერაბ კოსტავას ცხოვრებიდან – ბუბა ხოტივარის მოგონებებიდან
„არ შემიძლია არ გავიხსენო ერთი ამბავი მერაბ კოსტავას ახალგაზრდობიდან.
ბავშვობიდანვე მერაბს მუსიკის უდიდესი ტალანტი აღმოაჩნდა, მაგრამ რეგულარულად ვერ უკრავდა, სახლში ინსტრუმენტი არ ჰქონდათ. დედამისმა ოლიკო დემურიამ (ხოტივარების მხრიდან ოლიკო ჩვენი ახლო ნათესავი იყო, მამაჩემს დისშვილად ერგებოდა), დარდით შესჩივლა მამაჩემს, რა ვქნა, ბინაც რომ გავყიდო, მერაბს ინსტრუმენტს მაინც ვერ ვუყიდი, მუსიკას თავი უნდა გაანებოს, მუსიკალური ათწლედიდან გამომყავსო. მამაჩემი, როგორც ოლიკო შემდგომში გვიყვებოდა, გაფითრებულა ბრაზისაგან – პირად შეურაცხყოფად მიუღია მერაბის ასეთი დაჩაგვრა. (მაშინ მერაბის მამა ივანე კოსტავა და ბიძა, მსახიობი გრიგოლ კოსტავა, თუ არ ვცდები, გადასახლებულნი ყოფილან ანტისაბჭოთა ქმედებებისათვის). ეს ბავშვი უპატრონო არავის ეგონოსო, გაუცრეცია კბილებში ლევან ხოტივარს და მაგრად მოუკიდია მერაბისთვის ხელი. ოლიკოს მოკლედ უთხრა, წამომყევიო, მოიყვანა ჩვენთან სოლოლაკის ბინაში და დასვა როიალთან:
– ამ სკამზე რამდენიც დაგჭირდება, იმდენი შეგიძლია იჯდე, თუ გინდა – დღე და ღამეო.
მერაბს ესიამოვნა ნათქვამი და პირდაპირ დაიწყო დაკვრა. მამასა და ოლიკოს გაეცინათ. არ დამავიწყდებაო, იგონებდა დედაჩემი, ყოველთვის სერიოზული, ყოველთვის რაღაცაზე ღრმად კონცენტრირებული ოლიკოს ამჯერად გაღიმებული სახე – მერაბი უკრავდა…
ამის შემდეგ ის საათობით მეცადინეობდა ისე ბეჯითად და ისეთ შთაგონებით, რომ უკვე იგრძნობოდა – მისგან მართლაც სერიოზული პიანისტი დგებოდა. მერაბი განუწყვეტლივ იმეორებდა, არაჩვეულებრივი როიალიაო. როიალს მართლაც საოცარი ჟღერადობა ჰქონდა. გერმანული წარწერაც მახსოვს: “Jbach”, ფირმა ყოფილა როიალების ასეთი – ი. ს. ბახის საპატივცემულოდ…
წლების შემდგომ, როცა მერაბი უკვე კონსერვატორიის პირველ კურსზე იყო, ჩვენთან შემოიარა და მამაჩემს თხოვა:
– ლელიკო ბიძია, კონსერვატორიაში ნაცნობები ხომ გყავთ, მგონი რექტორი ტუსკია, იქნებ მომიხერხოთ, რომ გადამიყვანონ მუსიკათმცოდნეობაზე.
მამაჩემს უცბად გული მოუვიდა:
– რას აკეთებ, ბიჭო, როგორ ყრი ამდენი წლის ნაშრომს წყალში, მუსიკა აღარ გიყვარს?
მამის აყვირება მეორე ოთახში გავიგონე. სიცხიანი ვიწექი, ასე მახსოვს. დედა გვერდზე მეჯდა. ამ სცენამ ისე იმოქმედა ჩემზე, რომ თითქმის ყველაფერი დავიმახსოვრე. მეხუთე თუ მეექვსე კლასში ვიყავი. ეს იყო, თუ არ ვცდები, 1959 წელი.
მერაბს ცოტა არ იყოს ეუხერხულა, ასე რომ ააღელვა მამაჩემი. ცოტა ხანს იდგა თავჩაქინდრული, შემდეგ ასწია თავი და თქვა ჩუმი ხმით, მაგრამ ისე, რომ წყალი არ გაუვიდოდა:
– მუსიკა მიყვარს თავდავიწყებამდე, მაგრამ მასზე მეტად საქართველო მიყვარს!
მამაჩემი დაიბნა. ასეთ უცნაურ პასუხს არ მოელოდა. შემდეგ კიდევ უფრო გაბრაზდა:
– რას ამბობ, კაცო, რას უშლის საქართველო, შენს პიანისტობას?
მერაბს რატომღაც გაეცინა. მამაჩემსაც გაეცინა, მაგრამ მაინც განაგრძო აღშფოთებით:
– ეს საქართველო ყველას როგორ უშლის ხელს, გამაგებინეთ! იმპერიას, მეზობლებს, ახლა პიანისტებსაც. რას ამბობ, მერაბ, გაგიჟდი?
– არც ბევრი მიკლია, ლელიკო ბიძია. პირიქით არის საქმე – ჩემი პიანისტობა მიშლის მე… აწი დრო აღარ მექნება დღედაღამ დაკვრისა და რეპეტიციების.
– აჰა, – მიხვდა მამაჩემი ბრაზით, – ალბად სხვა ცოლი მოგყავს და საქართველოსთვის ბავშვების გაჩენაში ხელს გიშლიან მოცარტი, შუბერტი და რუსიკო!
მერაბს ისევ გაეცინა. მას უკვე მგონი, საცოლეც ჰყავდა, რუსუდან ბერიძე.
უცბად, მოულოდნელი მეტალით ხმაში, მერაბმა თქვა:
– ყველაფერს ვერ გეტყვით, ლელიკო ბიძია. ძალიან გთხოვთ, დამეხმარეთ, თუ შეგიძლიათ. – მამაჩემს თბილად ჩაეხუტა, იქვე მოტრიალდა, სწრაფად გააღო კარი და რახარუხით დაეშვა ჩვენი სოლოლაკური ბინის ხის მრუდე კიბეებზე.
სახტად დარჩენილი მამაჩემი ერთხანს იდგა, მერე ჩვენს ოთახში შემოიხედა:
– მიხვდი, ხომ?
– მივხვდი, მივხვდი – ამოიოხრა დედამ – გააწამებენ მაგ ბიჭს ეს ველურები.
როცა ვიკითხე, რას მიხვდით-მეთქი, მშობლებმა დამიცაცხანეს, არ არის შენი საქმეო. წლების მერე, როცა მერაბმა და ზვიადმა წამოიწყეს ეროვნული მოძრაობის მეორე ეტაპი, ეს ამბავი გამახსენდა. მერაბმა თავისი საყვარელი საქმე მიატოვა იმიტომ, რომ ამზადებდა იმას, რაც შემდეგ მოხდა. როიალი დიდ დროს წაართმევდა და ამიტომ ტკივილით, მაგრამ მაინც, გამოემშვიდობა იმას, რაც მას მსოფლიო აღიარებას მოუტანდა. არ ვაზვიადებ, ნამდვილად ასე იქნებოდა – მერაბისგან დიდ პიანისტი დადგებოდა.
აი საოცარი სცენა: მეორე დღეს, როცა მამა კონსერვატორის რექტორთან წასვლას აპირებდა, ჩვენს სახლში გულის ამოვარდნით მოვიდა (კი არ მოვიდა, კიბეებზე ბრახაბრუხით ამოვარდა) თვით… კონსერვატორიის რექტორი და კომპოზიტორი, მამის ახლო მეგობარი იონა ტუსკია. არც მოგვსალმებია, ისე იყო აღელვებული. პირდაპირ ახალა დედაჩემს:
– თამა-ა-არა, დამეხმარე, გადაარწმუნე ის ბიჭი როგორმე! ლელი-ი-კო, ასეთი პიანისტი საქართველოს არც ჰყოლია, არც ეყოლება ათასი წელი! ნუ სჩადის დანაშაულს, ნუ აყვება სიზარმაცეს, ნუ ღუპავს ღვთით ბოძებულ ტალანტს, მთელი კონსერვატორია შეწუხებულია, ყველამ იცის მისი ფასი, ის მოვლენაა, ის პიანისტი კი არ არის მხოლოდ, ის დიდი მუსიკოსია! პიანისტები გვყავს ოხრად, ბევრი მართლაც ძალიან კარგია, მაგრამ მუსიკოსი, თანაც დიდი – არა გვყავს. დაარწმუნეთ – ნუ აყვება ბოზანდარა დედაკაცებს, თუ იქ დედაკაცია შუაში, ნუ აყვება ძველბიჭებსაც, თუ იქ ძველი ბიჭები არიან გარეულნი… რამ გაუტეხა გული ინსტრუმენტზე – არ ვიცი პირდაპირ…
იონა ტუსკია ტყვიამფრქვევით ისროდა ფრაზებს ისეთი ენერგიით, რომ სიტყვას ვერ ჩასვამდი.
მამამ დააცადა ემოციებიდან დაცლა და იკითხა ისე, ვითომც არც იცოდა არაფერი:
– რა გადავაფიქრებინო და ვის?
– მერაბ კოსტავას გადააფიქრებინე მუსიკათმცოდნეობაზე გადასვლა და დაარწმუნე ისევ დაუკრას და გახდეს ის, რაც უკვე ხდება! ლელიკო, გთხოვ! ასეთი მონაცემები მე არ შემხვედრია არსად! მისი დაკვრა უმაღლესი სულიერების აქტია! ის მოივლის მთელი მსოფლიოს, დაიპყრობს მსმენელს როგორც ეგონ პეტრი ან თეოდორ ლეშეტიცკი, სახელს გაუთქვამს ჩვენს ქვეყანას, ჩვენს კონსერვატორიას, მეც ვიტყვი, რომ ტყუილად არ მიღვაწია, წყნარად წავალ საიქიოს…
– მოიცა, კაცო, ნუ გაგვაყრუე! – ვითომ გაბრაზდა მამაჩემი, – რა შუაში ვარ მე და რატომ გგონია, რომ მერაბი დამიჯერებს? ის არავის უჯერებს – საკუთარი მოსაზრებების გარდა…
ტუსკია ცოტა ჩაწყნარდა და სინანულით თქვა:
– თუ არ დაგიჯერებს, დიდ სიხარულს დაკარგავს მსმენელი, მსოფლიო გაღარიბდება…
– არ უნდა და ნუ უნდა! ძალად პიანისტობა არ გამიგია მე. შენც მორჩი ამ პათეტიკას – „მსოფლიო გაღარიბდება“, „სიხარულს დავკარგავთ“. მერაბმა რომ აღარ დაუკრას, ატომის ომი დაიწყება, როგორ გგონია?…
იონა ტუსკია უცბად ისევ აენთო:
– იმასხარავეთ, ბატონებო, რა გენაღვლებათ, თქვენ რა გესმით რა არის დიდი მუსიკა და რა კავშირები მყარდება ამ დროს ღმერთთან. მერაბი ზეცას აღწევს, უმაღლეს სფეროებს. ახლა კი… რა იქნება მერაბი უმუსიკოდ? არაფერი! ალბად, გინდა კინოში წაიყვანო და კამერის წინ აჯამბაზო – ქალები ხომ იფსამენ ასეთნაირებისათვის. – იონა ტუსკია გაბრაზებული წამოხტა, გაიჯახუნა კარი და ისიც, მერაბის მსგავსად, ბრახუნით დაეშვა ხის მრუდე კიბეებზე.
ჩემმა მშობლებმა ერთმანეთს შეხედეს. მამამ თქვა:
– მართალია ეს კაცი, მართალია იმაში, რაც იცის. ნეტა ხვდება თუ არა მერაბის წასვლის ნამდვილ მიზეზს?.. საწყენია დიდი ხელოვანის დაკარგვა, მაგრამ ეს მერაბის არჩევანია. დატანჯავენ ბიჭს, მაგრამ ეს გზა – მისი გზაა.
დედას ცრემლები წამოუვიდა.
მერაბს მუსიკა არ მიუტოვებია. იმდენს არა, რამდენსაც როიალთან, მაგრამ მაინც შრომობდა. მისი სადიპლომო ნამუშევრის ხელმძღვანელად ჩემი ბიძა, მკაცრზე-მკაცრი მუსიკათმცოდნე პროფესორი ლადო დონაძე დანიშნეს. მან დაწერა ასე: “არც მერაბ კოსტავამდე და არც მას შემდეგ კონსერვატორიაში დიპლომი ასე არავის დაუცავს”-ო. დიპლომის დასახელება იყო “ბაირონი დასავლურევროპულ სიმფონიურ მუსიკაში”. ლადო დონაძემ, რომელსაც თავის საქმეში ყველაფერი ჰქონდა შესწავლილი პირდაპირ დედნებში – ევროპულ ენებზე, ჩვენ ასე გვითხრა: „მე რასაც ვიცნობ მსოფლიო მუსიკალურ ლიტერატურას, არავის არ ესმოდა ასე ღრმად არა თუ სიმფონიური მუსიკა, არამედ ჯორჯ ბაირონიც“.
მე კი დღემდე მიტრიალებს თავში კეთილშობილი იონა ტუსკიას აღელვებული ფრაზა:
„მერაბი მუსიკაში აღწევდა უმაღლეს სფეროებს. რა იქნება მერაბი უმუსიკოდ?“.
მუსიკამ მართლაც დაკარგა ძალზედ ბევრი, რადგან მერაბმა მისთვის ბოლომდე ვერ მოიცალა – მერაბმა მოიცალა მხოლოდ საქართველოსათვის. ჩვენი ზნეობის გადასარჩენად მოიცალა.
რა იქნებოდა საქართველო უმერაბოდ?
აუცილებლად მოიგონებდა ასეთს. თუ შესძლებდა ასეთი სრულყოფილების შეთხზვას…“