ვისი მემკვიდრენი არიან ქართველები?

კახი სახლთუხუცესის საინტერესო გზა ფილოლოგობიდან Family tree DNA-ს ქართული გენეტიკური პროექტის თანაადმინისტრატორამდე

კახი სახლთუხუცესი დაიბადა 1973 წელს ქალაქ თბილისში.
მეორე ექსპერიმენტული სკოლის წარჩინებით დამთავრების შემდეგ, ჩააბარა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტზე, რომელიც ასევე წარჩინებით დაამთავრა.

1995 წელს ჩაირიცხა ა. ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ასპირანტურაში. 1999 წელს სამეცნიერო კვლევა განაგრძო ნიდერლანდებში, უტრეხტის უნივერსიტეტში.
ამჟამად ცხოვრობს და მოღვაწეობს ესპანეთში. ამერიკული პროექტის Family tree DNA-ს ქართული გენეტიკური პროექტის თანაადმინისტრატორია. ჰყავს მეუღლე და ქალიშვილი.

–რატომ აირჩიეთ ფილოლოგობა და, კერძოდ, ენათმეცნიერის პროფესია, ამაში ოჯახმა ხომ არ შეასრულა გარკვეული როლი? (დედა – ლეილა ქიტოშვილი – ფილოლოგი, მწერალი; მამა –უშანგ სახლთხუციშვილი ცნობილი  მეცნიერი  ონომასტიკოსი,  ლატვიელ  კლასიკოსთა  მთარგმნელი  და საზოგადო  მოღვაწე).

– მშობლების როლი ჩემს პროფესიულ არჩევანში, მართლაც, გამსაზღვრელი აღმოჩნდა. კითხვა სამი წლის ასაკში მასწავლეს და პრაქტიკულად, მას შემდეგ წიგნი ჩემი განუყრელი მეგობარია, ამას ბუნებრივად მოჰყვა ტექსტების ანალიზის, ეტიმოლოგიებისა და სხვადასხვა ენის შესწავლისადმი სწრაფვა, რაც საბოლოოდ ფილოლოგიის, სემანტიკისა და ენის ფილოსოფიის სამეცნიერო დისციპლინების შესწავლით დაგვირგვინდა. თუმცა მათემატიკა და ასტრონომიაც გამორჩეულად მიყვარდა და ერთი პირობა ასტროფიზიკოსობაზე სერიოზულად ვფიქრობდი.
– თქვენ საკმაოდ საინტერესო ლიტერატურული წერილების ავტორი ხართ. გამორჩეულია წერილი ილია ჭავჭავაძის „განდეგილზე“. თავის დროზე, 16-17 წლისამ კი მეცნიერებათა აკადემიის სიგელიც კი მიიღეთ მიხეილ ჯავახიშვილის „ჯაყოს ხიზნების“ ახლებური განხილვისთვის… ამ ნაშრომში წერთ: „თეიმურაზის ბედოვლათობის ნაყოფს ახლაც მწარედ ვიმკით. ქართველობას უძველესი მიწა, კულტურა და შემოკვერცხილი მიწაღა შერჩა. თუმცა ეს ქონაც უფრო მოჩვენებითი იყო. ფარისევლურად შემოკედლებული ჯოჯოხეთური ძალები, ფარულად თუ აშკარად, იტაცებდნენ და ანადგურებდნენ სულიერ და მატერიალურ სიმდიდრეს“…
ახლა, ახლებური გადასახედიდან რას იტყოდით?
– ამ წერილის გამოქვეყნებიდან სულ მალე დაიწყო სამოქალაქო ომი, რასაც რუსეთის მიერ საქართველოს ძირძველი მიწების ანექსია მოჰყვა და მეოთხედი საუკუნის შემდეგ სიმწრით მიწევს აღნიშვნა, რომ არსებითად არაფერი შეცვლილა; დაქსაქსული ქართველობა ქარიშხლით ატაცებული ფოთოლივით მიჰყვება ისტორიის დინებას. ეროვნული იდეის არქონა, დღიური ლუკმა-პურის შოვნაზე ზრუნვა, „ტოქშოუებითა“ და სერიალებით არასასურველი რეალობისგან გაქცევის მცდელობა, ტრადიციული გულარხეინობა და ირაციონალურობა ერს არ აძლევს საშუალებას, გაიაზროს ქვეყნის საგანგაშო და სავალალო მდგომარეობა, რომელიც ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე მოვლენების ფონზე საქართველოს ეგზისტენციალურ საფრთხეს უქმნის.
– ამერიკული პროექტის Family tree DNA-ს ქართული გენეტიკური პროექტის თანაადმინისტრატორი ხართ, ჯემალ გოგიტიძესთან და ირაკლი ახვლედიანთან ერთად. ერთი წლის წინ ჟურნალ „თბილისელებში“ გამოქვეყნდა თქვენთან ინტერვიუ: „რა გენეტიკური კავშირებია ქართველებსა და ჩრდილო კავკასიელებს შორის, რატომ არის უნიკალური ბაგრატიონების ჰაპლოჯგუფი და რომელი ხალხების სინთეზის შედეგად ჩამოყალიბდა რუსი ერი“. ამ ინტერვიუში საინტერესოდ საუბრობთ თქვენს პროექტზე, რომ უკვე დნმ–ს ანალიზით გამოიკვლევენ ადამიანის წარმომავლობას ათეულ ათასობით წლის წინ.
რას გვეტყვით ამ პროექტზე, რამდენად არიან ჩართულნი ქართველები კვლევაში და საინტერესოა, ვისი შთამომავლები არიან ქართველები, რომელია ქართველებისთვის დამახასიათებელი ძირითადი ჰაპლოჯგუფები?

– პროექტის მონაცემთა ბაზა ამ ეტაპზე პრაქტიკულად საქართველოს ყველა კუთხის სამასამდე წარმომადგენლის გენეტიკური ანალიზის შედეგს მოიცავს. სხვა ქვეყნებთან შედარებით ეს ზღვაში წვეთია, მაგრამ აღსანიშნავია, რომ პროექტის მესვეურთა აქტიურობით საზოგადოებაში ინტერესი ყოველწლიურად იზრდება. ბუნებრივია, რაც მეტია მონაცემი, მით უფრო სრულყოფილი იქნება ჩვენი ერის ეთნოგენეზის საერთო სურათი.
ძველი ნაშთების გენეტიკურმა ანალიზმა აჩვენა, რომ ქართველობა კავკასიაში მოსახლე უძველესი პოპულაციების მემკვიდრეა. მეტსაც გეტყვით, ამ კვლევის შედეგების დღევანდელი ქართველების მონაცემებთან შედარებით გაირკვა, რომ მრავალი მათგანი მამისეული და დედისეული ხაზებით 7-12 ათასი წლის წინ მცხოვრები არქაული კავკასიელების პირდაპირი შთამომავალია.
სავარაუდოდ, ჩვენში ჩანს სკვითების და ელინების გენეტიკური კვალიც, მაგრამ საბოლოოდ ამ საკითხს ძველი ნაშთების დნმ ანალიზი გაარკვევს, რომლის შედეგსაც ახლო მომავალში ველით.
ტესტირებულ ქართველებს, ძირითადად, შემდეგი ჰაპლოჯგუფები ახასიათებთ: G2a1a1a, G2a2b, J2a*, J2a3b, J1*, I2c, L1b, R1b1a2, R1a1, E1b1b1a1.
– „და გვაქვს უნიკალური შემთხვევა, არის ჰაპლოჯგუფი, რომლიც მხოლოდ ერთი გვარის წარმომადგენლებს აქვთ. ეს საქართველოს ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი გვარი ბაგრატიონია. მათი ნათესავი მსოფლიოში ჯერჯერობით არავინ ჩანს“… – ამბობთ თქვენ. არადა, სომხებს რას ეტყოდით, ყველაფერს რომ იჩემებენ, ბაგრატიონებს არანაირი კავშირი არ აქვთ სომხებთან?
– ბაგრატიონებს იშვიათი ჰაპლოჯგუფის არქაული ქვეჯგუფი აღმოაჩნდათ – Q1a3*, რომელიც ჩვენს რეგიონში მხოლოდ მათ აქვთ (ტესტირებული ქართველებიდან, სომხებიდან თუ ოსებიდან მსგავსი ჰაპლოჯგუფის მქონე ჯერ კიდევ არავინ გამოჩენილა) და მონაცემთა საერთაშორისო ბაზაშიც უახლოესი „ნათესავებისგან“ მრავალი ათასი წელი აშორებთ. უნდა აღინიშნოს, რომ სომეხი ბაგრატუნებიც, მათივე ისტორიული წყაროების მიხედვით, ირანული წარმომავლობის უნდა ყოფილიყვნენ.
– თქვენ ოსები ახსენეთ, რომ ბაგრატიონებს არანაირი კავშირი არ აქვთ ოსებთან…
– დავით სოსლანის შთამომავალ ბაგრატიონებს არანაირი კავშირი არ აქვთ ოსებთან, რამდენიმე ასეული ოსია გამოკვლეული მათი ყველა საგვარეულოდან და თემიდან და ერთსაც კი არ აღმოაჩნდა ეს ჰაპლოჯგუფი. მათ შორის არც ცარაზონებსაც, რომლებიც გადმოცემით ოსთა სამეფო საგვარეულოა.
– გადაწყდება ეს საკითხი? ანუ ბაგრატიონები მოსულები არიან კავკასიაში? შეძლებს გენეტიკური ანალიზი მათი წარმომავლობის დადგენას?
– რა თქმა უნდა, ეს საკითხი უეჭველად გაირკვევა ახლო მომავალში. ამისათვის საჭირო იქნება ბაგრატიონების იგრეკ ქრომოსომის ღრმა ტესტირება (ე.წ. Big Y ტესტი) და სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში მცხოვრები კავკასიელების ნაშთების პალეო-დნმ ანალიზი. ნაშთებზე უკვე მიმდინარეობს მუშაობა რამდენიმე ევროპულ კვლევით ცენტრში და შედეგებს მომავალი წლიდან უნდა ველოდოთ. ასევე აუცილებელი იქნება ლაშა გიორგიმდელი ბაგრატიონებისა და სომეხი ბაგრატუნების ნაშთების გენეტიკური შესწავლა. ბაგრატიონები რომ კავკასიაში მოსულები არიან, ეს ისტორიული წყაროებითა თუ გადმოცემებითაც ცნობილია და საგვარეულოს დღევანდელ წარმომადგენელთა ტესტის შედეგიც ცხადყოფს. ახლა მთავარია გაირკვეს, თუ საიდან…
– საინტერესოა, ამდენი დამპყრობლის თავდასხმა გადავიტანეთ – არაბების, სპარსების, თურქების, მონღოლების… რატომ არ ჩანს მათი კვალი?
– ძნელი სათქმელია, მაგრამ ალბათ ამის საფუძველი ძველი ქართველების პიროვნულ თვისებებში უნდა ვეძიოთ, ნამუსის სიწმიდის შებღალვისას თავს რომ არ იცოცხლდებდნენ ხოლმე. არსებობს გარკვეული ბიოლოგიური მომენტებიც.
– რამდენიმე წლის წინ ტუტანხამონის დნმ–ით გაირკვა, რომ იგი კავკასიელია. არის ვარაუდი, რომ ეგვიპტელი მეფეებისა და ევროპელების საერთო წინაპარი დაახლოებით 9 ათასი წლის წინ, კავკასიაში ცხოვრობდა. შემდეგ კი მისი პირდაპირი შთამომავლობა ევროპაში გაიფანტა. მერე ზოგიერთმა მათგანმა ეგვიპტემდე მიაღწია და ფარაონი გახდა…
– სამწუხაროდ, ეს ინფორმაცია, რომელიც შვეიცარიული კომპანიის მარკეტინგული აქციის ნაწილი იყო, სიმართლეს არ შეესაბამება. ტუტანხამონის იგრეკ დნმ არ არის ცნობილი, ვინაიდან ეგვიპტური მხარე უარს ამბობს მის გასაჯაროებაზე (სავარაუდოდ, პოლიტიკური მოსაზრებების გამო). თავად ის R1b1a2 ჰაპლოჯგუფიც, რომელიც, თითქოსდა, ფარაონს ჰქონდა, არ წარმოშობილა კავკასიაში, ამიტომ ეს “სენსაცია” თავიდან ბოლომდე პიარმენეჯერთა ფანტაზიის ნაყოფია. ამ თემის დეტალურ განხილვას ჯემალ გოგიტიძის სტატიაში, მკითხველს ქართული გენეტიკური პროექტის ვებგვერდზე შეუძლია გაეცნოს: http://geodna.ge/tutankhamun/
– საბრძოლო ხელოვნებით ხართ გატაცებული და კემპო–კარატეს ეუფლებით, დიდი წარმატებითაც… ჯილდოებიც გაქვთ მიღებული. რატომ მაინცდამაინც კემპო კარატე? და მეორე – ერთ ადრინდელ ინტერვიუში წერთ: „კარატე და სხვა საბრძოლო ხელოვნებები სპორტი არ არის, სპორტის არსია შეჯიბრება, საბრძოლო ხელოვნებისა კი – მოწინააღმდეგის განადგურების სწრაფი და ეფექტური ხერხებისა და მეთოდების დაუფლება“… აქვე სოკრატეს მაგალითი მოგყავთ, როცა ათენს სჭირდებოდა, იღებდა ფარ–შუბს და ლაშქარს უერთდებოდაო… როგორ ფიქრობთ, რამდენად არის დღეს ქართველებში ეს ფსიქოლოგია, მეომრული, მებრძოლი სული, რასაც გულისხმობთ თქვენ?

– ბოლო წლებია „კრავ მაგასა“ და შერეულ ორთაბრძოლებში დავიწყე ვარჯიში, თუმცა, რა თქმა უნდა, კემპო-კარატესაც არ ვივიწყებ. ამ სისტემამ თავის დროზე დასავლური და აღმოსავლური საბრძოლო ხელოვნებების სინთეზითა და გამოყენების ეფექტურობით მიიქცია ჩემი ყურადღება. ჩემი ჰოლანდიელი სენსეი, ჰანს ჰასელმანი, კემპო კარატის დამფუძნებელ ედ პარკერის უშუალო შეგირდი იყო და აქედან გამომდინარე, მის მოწაფეებსაც საშუალება მოგვეცა, კემპოს არსს პირველწყაროდან გავცნობოდით.
ვფიქრობ, ყველაფრის მიუხედავად, გმირული სული დღევანდელ ქართველობაში მაინც ღვივის. 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის მრისხანე დღეებში მრავალი რიგითი მებრძოლის თავგანწირვა და შეუდრეკელობა ამის ნათელი მაგალითია.
ასევე უნდა აღინიშნოს ხრიდოლის, შავფაროსნების, აისისა და გენერალ მაზნიაშვილის სახელობის ახალგაზრდული ლეგიონის მესვეურების და წევრების თავდაუზოგავი შრომა ქართული მეომრული სულისკვეთებისა და საბრძოლო ტრადიციების აღორძინების საშურ საქმეში, რასაც დიდი სიხარულით ვადევნებ თვალს.
– კატალონიაში ცხოვრობთ… ახალი თაობა წიგნს კითხულობს?… საქართველოში წიგნის კითხვას თავს ანებებენ, ევროპაში კი, ამბობენ, რომ პირიქით – უბრუნდებიან წიგნს… მართლა ასეა?
– ესპანელები და კონკრეტულად კატალონიელები წიგნის მოყვარული ხალხია, ტრანსპორტსა თუ კაფეებში ხშირად დაინახავთ კითხვაში ჩაფლულ ადგილობრივებს. კითხულობენ როგორც ტრადიციულ ფორმატში, ასევე ელექტროწიგნებს. ახალი თაობაც საკმაოდ აქტიურობს ამ მხრივ. სხვათა შორის, კატალონიაში, აქაურ გიორგობაზე, ტრადიციულად ქალები წიგნს ჩუქნიან კაცებს.

– თქვენი აზრით, თანამედროვე ესპანურ ლიტერატურაში რა ტენდენციებია? ამას წინათ, ერთ–ერთ ინტერვიუში პოეტმა ნინო ქუთათელაძემ მითხრა: „თანამედროვე საზოგადოებას უტილიტარული, მომხმარებლური დამოკიდებულება გაუჩნდა სამშობლოს მიმართაც კი და ლექსი რაში უნდა მოიხმარო, მათი გაგებით, რა თქმა უნდა. თუ ლექსი არ დამასახლებს, სარგებელს არ მომიტანს, რატომ წავიკითხო, აი, თანამედროვეთა ფსიქოლოგია. რასაც ყოველი მეორე წერს საქართველოში, თქვენ გგონიათ ლექსია? ეს სიტყვების გროვაა და ამ სიტყვათა საერთო რაოდენობა 100-ს იშვიათად სცდება. ჩვენში ამ თვალსაზრისით, მაინც უკეთესი სიტუაციაა, ვიდრე დღევანდელ ევროპაში. გოეთესა და ჰაინეს ქვეყანაში თითქმის აღარ იწერება ლექსი. ეს ტრაგედიაა! და იცით, რატომ? ადამიანები აღარ განიცდიან კათარზისს, ცრემლი მხოლოდ ფიზიკური ტკივილისას თუ მოადგებათ თვალზე… პოეზია კი კათარზისის სათავეა“!..  უჭირს თუ არა პოეზიას ესპანეთში?
– მოგეხსენებათ, ესპანეთს უმდიდრესი სალიტერატურო ტრადიცია გააჩნია და ლიტერატურული ცხოვრება დღესაც შეიძლება ითქვას, რომ დუღს, ტარდება მრავალრიცხოვანი კონკურსები საუკეთესო ნაწარმოებების გამოსავლენად, მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი „პლანეტა“, „ნადალის“ და „პრიმავერას“ პრიზებია. ჟანრებიდან ნეორეალიზმი და ექსპერიმენტული პროზა სჭარბობს.
ესპანელთა ექსპრესიული ბუნება პოეზიაშიც პოულობს გამოვლინებას. რამდენიმე ათეული მაღალი დონის თანამედროვე პოეტის არსებობა მოწმობს, რომ ჯერჯერობით ესპანეთში პოეზიას არ უჭირს. მათგან გამოვყოფდი: გაბრიელ სელაიას, კარმენ კონდეს, ანა მარია ფაგუნდოს, ანხელ გონსალესს და ა.შ.

– თქვენს ლიტერატურულ ნაშრომში „გრიგოლ ხანძთელი – ზეცისა კაცი და ქვეყნისა ანგელოზი“ გაანალიზებულია, როგორ უნდა განმტკიცებულიყო ქართველობა მართლმადიდებლობაში… მთელი საქართველო უნდა გარდაქმნილიყო უფლის ტაძრად, ქართველები – უფლის მხედრობად… კლარჯეთის უდაბნო კი აღთქმული ქვეყანა იყო, საიდანაც ნათელი ეფინებოდა სრულიად საქართველოს. უფლის მხედრობად გარდაქმნილ ქართველობას სათავეში ხანძთელი ბერ–მონაზვნობა ედგა…
თუ გაავლებთ პარალელს მაშინდელ და დღევანდელ საქართველოს შორის? რამდენად მნიშვნელოვანია ქართველისთვის მართლმადიდებლური სარწმუნოება?
– შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენი სამშობლო დღეს გაცილებით დიდი სულიერი თუ მატერიალური განსაცდელის წინაშე დგას. გრიგოლ ხანძთელის ქართველობას ჩვენგან განსხვავებით არ ჰქონდა გამოვლილი ორასწლოვანი სულიერი შიმშილი ეგზარქოსებისა და საბჭოთა მმართველობის სახით და მათი რწმენაც უფრო მტკიცე, ხალასი და პირველწყაროსთან ახლოს მდგომი იყო.
საერთოდ, ქრისტიანობა თავისი არსით უნივერსალური და ტრანსცენდეტული რელიგიაა და ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი რეალიების მიღმაა. თუმცა, ბოლო ათას ხუთასი წელია, ის ჩვენი ეროვნული თვითიდენტიფიკაციის ერთ-ერთ განმსაზღვრელ ფაქტორად იქცა.
– თქვენ გარკვეული დრო შვედეთში, ჰოლანდიაში, ახლა უკვე ესპანეთში ცხოვრობთ. ბავშვობიდან თქვენთვის ახლობელია ბალტიის ქვეყნები. თქვენი აზრით, რა არის ის დადებითი, რომელიც უნდა გადმოვიღოთ და რომელსაც უნდა გავუწიოთ პოპულარობა ჩვენთან, რადგან, როგორც დრომ გვიჩვენა, თუ რაიმე ცუდი ხდება ჩვენ გარშემო, ყველაფერს ევროპას ვაბრალებთ. მანდაური გადმოსახედიდან, რამდენად საშიშია ჩვენთვის გლობალიზაცია?
– ჩემი აზრით, დამოუკიდებლობა და საკუთარ ქმედებაზე პასუხისმგებლობის აღება იქნებოდა, პირველ რიგში, და სასწრაფოდ დასანერგი. სამწუხაროდ, ინფანტილიზმი, კარგისა და ცუდის გარეშე ფაქტორებზე გადაბრალება, მოჩვენებითობა უკურნებელ სენად ჩამოგვიყალიბდა.
მართალი გითხრათ, ევროპის ჩვენთან ბოლო დროს ფეხმოკიდებული კრიტიკა ცოტა გროტესკული ჩანს, კრიტიკოსთა დიდი უმრავლესობა არაა ნამყოფი ევროპაში, არ იცნობს ევროპის ისტორიას, ლიტერატურას და ხელოვნებას და ეს შეხედულება უმთავრესად პროპაგანდისტული მედიასაშუალებების გამოისობით ჩამოუყალიბდა.
ამასთან ერთად, უნდა აღვნიშნო, რომ გლობალიზაცია და დასავლეთში ბოლო ათწლეულებში გაბატონებული კულტურული მარქსიზმის ნარატივი, რა თქმა უნდა, ეროვნული თვითმყოფადობისთვის დიდი საფრთხის შემცველია და იმავე ევროპაში მრავალი ადამიანი სერიოზულადაა შეშფოთებული და იბრძვის ამის წინააღმდეგ.
– თქვენ საფუძვლიანად ფლობთ 8 ენას, მათ შორის შვედურს, ჰოლანდიურს, იტალიურს, ესპანურს, კატალონიურს და, საერთოდ, მუშაობთ ენის ფილოსოფიაზე – როგორ ფიქრობთ, რა ადგილი უკავია ქართულ ენას, რა საერთო და განმასხვავებელია მათ შორის, თუნდაც რამდენიმე პარალელი რომ გაავლოთ…
– შემიძლია საინტერესო ახალი ჰიპოთეზა გაგიზიაროთ. გენეტიკურმა კვლევებმა გამოარკვია, რომ პროტოინდოევროპული ენობრივი ერთობის ჩამოყალიბებაში პროტოქართველურ ენაზე მოსაუბრე ტომებსაც უნდა მიეღოთ მონაწილეობა. ქართველური და ინდოევროპული ენების ურთიერთმიმართებაზე მრავალ ცნობილ მეცნიერს უმუშავია ბოლო ორი საუკუნის მანძილზე. ეს კვლევა ამ ბოლო მონაცემების შუქზე ახალ ეტაპზე გადავა.

– 2015 წლის დეკემბერში ესპანეთში, თავშეყრის ერთ–ერთ ადგილას კითხულობთ ვაჟა–ფშაველას… რა წაუკითხეთ უცხოელებს და რა მიზანს ემსახურებოდა? ვინ იყვნენ ეს ადამიანები და რატომ მოგინდათ, რომ მათთვის წაგეკითხათ ვაჟა?
– როგორც აღვნიშნე, ბარსელონაში წიგნის მოყვარულთა დიდი არმიაა და სალიტერატურო საღამოებიც საკმაოდ ხშირად იმართება.
იმ დღეს ბარსელონელებთან ერთად მსოფლიოს მრავალი სხვადასხვა კუთხის წარმომადგენლები შევიკრიბეთ და ვაჟას „სტუმარ-მასპინძელიც“ ბუნებრივი არჩევანი იყო ჩემთვის. წავიკითხე რამდენიმე ვრცელი ნაწყვეტი ქართულად და შემდეგ აუდიტორიას ინგლისურად გავაცანი მწერლის ბიოგრაფია და პოემის შინაარსი. სტუმარმასპინძლობის, ვაჟკაცობის და შურისძიების თემებმა და ქართული ენის ჟღერადობამ დამსწრეებზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა.
– ლევან გოთუას დაბადებიდან 110 წლისთავი შესრულდა… რატომ გიყვართ ეს მწერალი გამორჩეულად?
– „გმირთა ვარამი“ საქართველოს ტრაგიკული ბედის ლიტერატურული ძეგლია. ლევან გოთუას ძარღვიანი ქართული, მისი ნაწარმოების ხალასი და ავთენტური გმირები ჩემთვის სამშობლოს განუყრელ და მარად არსებულ ნაწილად იქცნენ და წელი არ გავა, რომ ოთხივე ტომი არ წავიკითხო თავიდან. ვთვლი, რომ ლევან გოთუას შემოქმედება სასკოლო პროგრამაში აუცილებლად უნდა იყოს შეტანილი სხვადასხვა ასაკის მოწაფეებისთვის.
– 1999 წელს ერთ ინტერვიუში ამბობდით, რომ ჰოლანდიაში საქართველოს სტალინით და არველაძეებით იცნობენო… ახლა უკვე ესპანეთში, კატალონიაში ცხოვრობთ, რამე შეცვალა ამ მხრივ? იცნობენ ცოტა უკეთესად მაინც საქართველოს? და რაიმე შეხება ხომ არ გქონიათ ბასკებთან?
– სამწუხაროდ, რიგითი ადამიანები საქართველოს ისევ ნაკლებად და ყურმოკვრით იცნობენ. ჩვენი ქვეყანა ჯერ კიდევ „სადღაც, ძალიან შორს, ჩრდილოეთში“ მდებარე მხარესთან ასოცირდება და ადგილობრივებს ძლიერ უკვირთ, როდესაც ვეუბნები, რომ საქართველო იმავე განედზე მდებარეობს, რომელზეც ბარსელონა და გადაფრენას იმდენივე დრო სჭირდება, დაახლოებით, რაც კატალონიიდან კანარის კუნძულებამდე.
ბასკებთან დაკავშირებით მინდა აღვნიშნო, რომ ჩვენთან გავრცელებული შეხედულების მიუხედავად, ესპანეთის იბერია დღევანდელი კატალონიის და ანდალუზიის ტერიტორიაზე მდებარეობდა და არა ბასკეთში. თავად ბასკები ანტიკურ ხანაში არიან მოსული აკვიტანიიდან.
– 1989 წლის 23 აგვისტოს ტალინიდან ვილნიუსამდე გადაიჭიმა „ცოცხალი ჯაჭვი“, ე.წ. ბალტიის გზა. მაშინ თქვენც მოხვდით იქ მამასთან ერთად…. როგორ დაგრჩათ მახსოვრობაში ის დღე მე-11 კლასელს? მით უფრო, რომ 9 აპრილი უკვე მომხდარია…
მაშინდელი გადმოსახედიდან, რას ფიქრობთ საქართველოს მომავალზე?
– გუშინდელივით მახსოვს უთვალავი ხალხი, ერთსულოვნების შეგრძნება, დამუხტული გარემო. ჩვენს მკერდზე დაბნეულ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროშას ბევრი ცნობდა, მოდიოდნენ, უხაროდათ, რომ მათ გვერდზე ვიდექით ასეთ დღეს, სამძიმარს გვიცხადებდნენ 9 აპრილის გამო და ურყევ იმედს გამოთქვამდნენ, რომ სულ მალე ჩვენი ქვეყნები დამოუკიდებლობას აღიდგენდნენ. ეროვნული მოძრაობის დევიზიც შესაბამისი ჰქონდათ: „ჩვენი და თქვენი თავისუფლებისათვის!“
მას შემდეგ ისტორიულ გარემოებათა, გეოგრაფიული მდებარეობის და ნაციონალური ხასიათის თავისებურებათა გამო საქართველოს და ბალტიისპირეთის სახელმწიფოების ბედი განსხვავებულად წარიმართა. ჩვენი დადუღება კიდევ გრძელდება, მაგრამ სასიხარულოა, რომ ბალტიისპირელთა სახით გულწრფელი და გულშემატკივარი მოკავშირეები გვეგულება.
– კახი სახლთუხუცესის თვალით დანახული ლატვია და ლატვიელები… რამე საინტერესოს ხომ ვერ გაიხსენებდით?
– ლატვია დაბურული ტყეების, ტბების, თეთრი დიუნების, მიმოფანტული ხუტორებისა და გოთური არქიტექტურის ქვეყანაა… ლატვიელები მტკიცე ხასიათის, თავისუფლებისმოყვარე, ცოტა მელანქოლიური და სიტყვაძუნწი ხალხია. ბავშვობიდან თითქმის ჩემს მეორე სამშობლოდ ქცეულ ქვეყანას ეს ბოლო წლებია კვლავ ხშირად ვსტუმრობ და იმედით მავსებს იმის ნახვა, რომ შესაძლებელია ეროვნული სულის შენარჩუნება და, იმავდროულად, თანამედროვე ტიპის სახელმწიფოს შენება…
მრავალი საინტერესო ამბავი მაგონდება, მაგრამ მეხსიერებაში განსაკუთრებით ჩამრჩა ლატვიის ეროვნული სიმღერის ფესტივალზე, კოკისპირული წვიმის ქვეშ, ოთხასკაციანმა გუნდმა, მოულოდნელად როგორ შემოსძახა: „მორბის არაგვი, არაგვიანი…“
– თქვენ უკვე დიდი ხანია, უცხოეთში ცხოვრობთ. ისე მოხდა, რომ თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ სწავლა გააგრძელეთ თბილისის არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ასპირანტურაში… იქვე მუშაობდით მეცნიერ–თანამშრომლად… გქონდათ გეგმები, ამუშავებდი თემას, მაგრამ… ბოლოს, უცხოეთში ცხოვრება მოგიწიათ.
თქვენ, ასე ვთქვათ, „დაკარგული თაობის“ წარმომადგენელი ხართ, რომელმაც ძნელ წლებში დატოვეთ საქართველო… რაზე გწყდებათ გული? რა ვერ შესძელით? როგორი ჩანს შორიდან საქართველო?
– „სიბრძნე ბალავარისა“ ამბობს, გარდასულსა ნუ ინანვიო, მეც წარსულზე გულდაწყვეტით ფიქრი არ მჩვევია. შეიძლება გარკვეული შესაძლებლობები დაიკარგა, მაგრამ სამაგიეროდ სხვები გამოჩნდა.
„დაკარგულ თაობას“ ახალი ტექნოლოგიები უადვილებს საქართველოსთან კავშირის არდაკარგვას, და საერთოდაც მტკიცე ნება და ცხელი გული იყოს, თორემ სამშობლოს სამსახური ყველგან და ყოველთვის შეიძლება.
შორიდან საქართველო, თუ შეიძლება ასე ითქვას, მითოლოგიური შეგრძნება-მოგონებაა, რომელიც განუყოფლად მოიცავს მთაწმიდას, სვეტიცხოველს, ბაში-აჩუკის სიმღერას ფილმიდან, ლობიოს და მწნილის გემოს, რუსთაველზე უზრუნველად მოსეირნე ახალგაზრდობას, ღამით განათებულ ნარიყალას, სვანურ „ლილეს“ და თუშურ სატრფიალო სიმღერებს…

თამარ შაიშმელაშვილი